Ocena pokoju odsłuchowego - elementarne zasady

Pokój odsłuchowy może być istotnym czynnikiem ograniczającym jakość dźwięku. Aby uzyskać wysokiej jakości rezultat końcowy trzeba spełnić kilka podstawowych warunków. W przeciwnym wypadku nawet bardzo poważne kwoty wydane na sprzęt będą w większości zmarnowane. Są dostępne elektroniczne urządzenia do korekcji akustyki pomieszczeń, możecie więc Państwo sądzić, iż istnieje łatwa droga przynajmniej dla tych, którzy są przygotowani na dodatkowe wydatki. Dobre urządzenia elektroniczne są jednak bardzo kosztowne, a nawet najlepsze z nich nie są w stanie rozwiązać problemów spotykanych w autentycznie złych pokojach.

Wielkość pokoju

Instalując sprzęt hi-fi w bardzo małym pokoju (około 10 m kwadratowych i mniej) trzeba pogodzić się z pewnymi ograniczeniami, w szczególności dotyczącymi basu i stereofonii. Jeśli użytkujecie sprzęt hi-fi w tak małym pomieszczeniu a chcecie mimo wszystko uzyskać przyzwoitą jakość dźwięku spróbujcie zastosować ustawienie spotykane w studiach, gdzie monitory odsłuchowe (nazywane NFM, czyli near field monitors, po polsku monitory pola bliskiego) umieszczone są na konsolecie. Będzie to zwykle wymagało oddalenia kolumn od tylnej ściany, w okolice połowy długości pokoju. Choć scena będzie zmniejszona może ona jednak zachować właściwe proporcje. Niektóre kolumny są zaprojektowane w ten sposób, że promieniowanie z poszczególnych głośników sumuje się prawidlowo dopiero przy odpowiednio dużej odległości, takie zestawy nie nadają się do roli NFM. Szczególna uwaga jest więc potrzebna przy wyborze kolumn do takiego ustawienia.

Pokoje o wymiarach około 3 na 4 metry powalają uzyskać przywoity dźwięk pod warunkiem, że można swobodnie wybrać położenie kolumn. Ustawienie NFM jest nadal warte rozważenia w takich pokojach, ale nie musi być wcale pierwszym wyborem. Jako że kolumny można rozstawić na niespełna 2 metry, podobna może też być odległość od kolumn do miejsca odsłuchu, a odległości od kolumn do ścian mogą być równe lub większe 50cm, typowe ustawienie stereofoniczne jest już możliwe w takich warunkach. Choć ściany będą nadal stosunkowo blisko kolumn, to odległości te mogą być jednak wystarczające aby uniknąć przynajmniej najpoważniejszych problemów.

Użytkując sprzęt hi-fi w małym pokoju należy pogodzić się z faktem, że ustawienie kolumn zoptymalizowane pod kątem jakości dźwięku będzie prawie zawsze kolidowało z innymi wymogami, jak wybór umeblowania czy poruszanie się po mieszkaniu. Kolumny odpowiednie do małych pokojów będą zwykle miały ograniczone rozciągnięcie basu.

Mając do dyspozycji około 20 metrów kwadratowych można osiągnąć całkiem poważne wyniki. Wszystkie ważne odległości (odstęp między kolumnami, odległość od pozycji odsłuchowej do kolumn, a także wszystkie odległości od ścian) mogą być całkiem zadowalajace.

Przy powierzchni około 30 metrów można już myśleć o prawdziwie high-endowych systemach. Choć jest to nadal za mało dla flagowych produktów firm takich jak JMlab, Genesis czy Wilson Audio, szereg bardzo wyrafinowanych kolumn o dobrze rozciągniętym basie będzie dobrze pracować w takich pokojach.

Proporcje pokoju

Fundamentalną zasadą jest aby proporcje odległości między ścianami oraz między sufitem a podłogą nie miały wartości takich jak 1:1, 1:2, 1:3, 1:4 czy 2:3. Takie proporcje prowadzą do uwypuklenia rezonansów pomieszczenia w zakresie basu. Zjawisko to jest wyraźnie słyszalne i może znacznie pogorszyć jakość brzmienia.

Znane są nie tylko złe proporcje. W literaturze podaje się też szereg przykładów dobrych proporcji. Opracowano też wzory do oceny jakości proporcji pokoju. Oto niektóre przykłady dobrych proporcji:
1 × 1,19 × 1,4
1 × 1,75 × 2,2
1 × 1,25 × 1,6
1 × 1,6 × 2,5
1 × 1,25 × 3,2.

Długie wąskie pokoje oraz pokoje kwadratowe (lub prawie kwadratowe) są uważane za mniej korzystne do reprodukcji muzyki. Opinie takie są uzasadnione, ale można podjąć stosunkowo proste kroki pozwalające uzyskać dobre wyniki również w takich pomieszczeniach. W pokoju kwadratowym można rozmieścić głośniki tak by były skierowane po przekątnej, a nie wzdłuż ścian. W długim, wąskim pokoju dobrze sprawdzają się ustroje tłumiące lub rozpraszająco-tłumiące umieszczone w takich miejscach by wygasić pierwsze odbicia od ścian bocznych. Skuteczność wymienionych zabiegów mogliśmy sami sprawdzić doświadczalnie.

Wystrój pomieszczenia

Zły wystrój pomieszczenia może spowodować bardzo nieprzyjemne efekty brzmieniowe. Dwie główne cechy, które wchodzą w grę to tłumienie i rozpraszanie.

Wysokie częstotliwości są generalnie lepiej tłumione przez typowe elementy wystroju, podczas gdy niskie częstotliwości wymagają specjalnych ustrojów dla efektywnego tłumienia. Tłumienia nie należy ani maksymalizować ani minimalizować, ale utrzymać je pewnym zakresie. Na szczęście wiele pokojów o typowym wystroju (dywany na podłodze, zasłony na oknach, półki przy ścianach i tapicerka) mieszczą się w zalecanym zakresie lub też są do niego zbliżone. Łatwo też można dokonać zgrubnej oceny pokoju. Słuchając ludzkiego głosu powinniśmy odnieść wrażenie, że brzmi on normalnie. Jeśli brzmi on głucho, tłumienie jest zbyt duże. Jeśli brzmi zbyt wibrująco lub towarzyszy mu pogłos, tłumienie jest zbyt małe. Z tych dwóch skrajności zazwyczaj łatwiej jest znosić wysokie tłumienie. Niektóre nowoczesne pokoje (ze szkłem i innymi twardymi powierzchniami wszędzie wokół) są fatalne pod względem akustycznym.

Co do rozpraszania to jego zwiększanie jest zwykle porządane. Rozpraszanie uzyskuje się dzięki nieregulrności kształtów samego pomieszczenia i dzięki znajdującym się w nim przedmiotom. Im więcej nieregularności i sprzętów znajduje się w pokoju tym większe będzie rozpraszanie. Otwarte półki z książkami to przykłąd powierzchni o dobrych własnościach akustycznych, dzięki kombinacji umiarkowanego tłumienia oraz dobrego rozpraszania.

Miejsce na kolumny

Niezależnie od tego jak dobry lub jak kiepski jest Państwa pokój, sporo można poprawić lub zepsuć przez ustawienie kolumn. Zawsze należy przestrzegać poniższych zaleceń.

Typowe kolumny nie będą prawidłowo pracowały w narożnikach (jest bardzo mało konstrukcji przeznaczonych do takiego ustawienia). Dlatego należy unikać ustawiania kolumn tuż przy ścianach bocznych, należy zachować odstęp nie mniejszy niż 50-60cm, wskazany jest nawet większy.

Jeśli instrukcja obsługi Państwa zestawów nie zaleca inaczej, kolumny należy ustawić tak by głośnik wysokotonowy znalazł się na wysokości uszu dla Waszej typowej pozycji odsłuchu. Nie należy stawiać kolumn podstawkowych na podłodze, ani na szczycie mebli gdzieś pod sufitem.

Odstęp od kolumny do ściany tylnej to inna kwestia. Należy się dowiedzieć jak skonstruowane są Wasze zestawy. Niektóre mają celowo obniżony poziom basu. W takich kolumnach prawidłową równowagę uzyskuje się dzięki wzmocnieniu basu spowodowanemu przez bliskość tylnej ściany. Inne zestawy przeznaczone są do pracy w tzw. polu swobodnym. Pracują znacznie lepiej w oddaleniu od ścian, zwykle zadowalające jest 50-60cm, zaś 80-100 cm to już bardzo dobra odległość.

Tak więc pamiętajcie, jeśli nie macie wystarczająco dużo miejsca na duże kolumny, kupcie mniejsze zestawy i ustawcie je prawidłowo.