Elementarne informacje o wyborze słuchawek

Przy wyborze sprzętu hi-fi zawsze należy uwzględniać indywidualne potrzeby i gusty konkretnego nabywcy. W przypadku słuchawek ta zasada jest szczególnie istotna. Poniżej znajdą Państwo krótki przegląd typów konstrukcji słuchawek i omówienie właściwości poszczególnych rozwiązań. Artykuł adresujemy głównie do tych osób, które chcą kupić swoje pierwsze poważne słuchawki.

Wstęp - czyli zróżnicowanie potrzeb

Ze słuchawek korzystamy na różne sposoby. Możemy je użytkować w domu, w pracy, w drodze do pracy, w dłuższej podróży czy w trakcie uprawiania sportu, w miejsach cichych lub hałaśliwych, w samotności lub w towarzystwie innych osób. Możemy je użytkować ze sprzętem odtwarzającym tylko muzykę, z komputerami, z telewizorami, z telefonami. Możemy je nakładać na krótsze odsłuchy lub na wiele godzin. Możemy korzystać ze słuchawek mając założone okulary lub nie, z nakryciem głowy lub bez. A i fryzura lub kolczyki też mogą wpływać na dobór słuchawek. Jak widać mamy do czynienia z bardzo różnymi sytuacjami.

Koniecznie trzeba też podkreślić dwie okoliczności. Charakter brzmienia słuchawek bywa mocno zróżnicowany. Zróżnicowana jest też jakość i charakter brzmienia wzmacniaczy słuchawkowych, a zwłaszcza wzmacniaczy wbudowanych w różnorakim sprzęcie - czy to stacjonarnym, czy przenośnym. Nie należy opierać swoich oczekiwań względem wzmacniaczy słuchawkowych na doświadczeniach wyniesionych z odsłuchu typowych, domowych wzmacniaczy hi-fi. W przypadku wzmacniaczy słuchawkowych rozrzut jakości i charakteru brzmienia jest średnio rzecz biorąc większy. Wzmacniacze słuchawkowe produkowane jako osobne urządzenia z reguły prezentują co najmniej dobry poziom, ale wbudowane wzmacniacze słuchawkowe często są robione oszczędnościowo i do dobrej jakości jest im daleko.

Te wstępne informacje są bardzo ogólnikowe, ale mimo wszystko płynie z nich pierwszy ważny wniosek. Jeśli planujemy użytkować słuchawki w różnych sytuacjach, to od samego początku warto brać pod uwagę opcję zakupu więcej niż jednych słuchawek. Jeśli uda się znaleźć jedne słuchawki, które zaspokoją nasze potrzeby - tym lepiej. Nie warto jednak szukać kompromisu na siłę i w razie potrzeby lepiej kupić osobne słuchawki do poszczególnych zastosowań.

Douszne, nauszne, wokółuszne

Słuchawki douszne dostępne są w dwóch postaciach. Pierwsze opierają się na małżowinie u ujścia kanału usznego. Drugie są wsuwane w sam kanał i te są zazwyczaj określane mianem słuchawek dokanałowych. Słuchawki douszne są lekkie, przenośne, nie kolidują z okularami czy nakryciami głowy. Jakość brzmienia generalnie nie dorównuje większym słuchawkom nausznym czy wokółusznym, a szczególnie trudno uzyskać równie dobry i wypełniony bas. O ile dawniej słuchawki douszne spełniały rolę pomocniczego sprzętu niższej jakości, to z czasem rozwinęła się oferta ambitnych modeli o wysokiej jakości brzmienia. Słuchawki dokanałowe często mają zestawy wymiennych wkładek o różnych rozmiarach (zwykle trzech), co pozwala dopasować się do ucha konkretnej osoby. Sprawa wygody użytkowania ma się różnie. Mała masa automatycznie eliminuje niedogodność jaką w przypadku większych słuchawek jest samo noszenie na głowie ciężkiego przedmiotu. Douszne słuchawki nie powodują też nagrzewania małżowin usznych. Te zalety nie gawarantują komfortu noszenia. Douszne słuchawki mogą niestety uwierać, ich wkładanie lub wyjmowanie do kanału usznego też bywa niewygodne. Mogą stymulować pocenie i wydzielanie woskowiny. Z tego względu ważny jest osobisty test organoleptyczny. Mocno zróżnicowany jest też poziom izolacji od dźwięków zewnętrznych. Dobrze dopasowane słuchawki dokanałowe mogą zapewnić wysoką izolację od otoczenia, co w niektórych zastosowaniach jest zaletą o kluczowym znaczeniu.

Słuchawki nauszne opierają się bezpośrednio na małżowinach naszych uszu. Słuchawki wokółuszne mają większe obudowy z poduszkami na obwodzie i właśnie na tych poduszkach stykających się z głową wokół uszu opierają się słuchawki. Modele nauszne najczęściej mają konstrukcję zamkniętą, a modele wokółuszne stosują zarówno konstrukcję zamkniętą, otwartą, jak i półotwartą - o czym więcej napiszemy w kolejnej części artykułu. Wokółuszne słuchawki siłą rzeczy są zawsze duże - muszą przecież objąć całą małżowinę. Natomiast słuchawki nauszne mają gabaryty i masę zróżnicowane w dużym zakresie.

Wokółuszne słuchawki mają pewne unikalne zalety. Przede wszystkim nie mają bezpośredniej styczności ani z małżowiną, ani z kanałem usznym. Tak więc zapewniają sposób słuchania bardziej zbliżony do naturalnego - dźwięk wpada z zewnątrz do niezniekształconej przez nausznik małżowiny. Taka konstrukcja daje też możliwość by zapewnić wysoki komfort. Niestety wokółuszne słuchawki są średnio rzecz biorąc największe i najcięższe. W największym stopniu mogą też kolidować z okularami, biżuterią czy fryzurami. Generalnie słuchawki wokółuszne są cenione za najlepszą stereofonię, choć z drugiej strony niektórzy lubią bardziej bezpośredni dźwięk z innych konstrukcji.

Chcemy też podkreślić, że trudno z góry przewidzieć jak wygodne będą wybrane słuchawki w ocenie konkretnego słuchacza. Bardzo ważne jest indywidualne dopasowanie. Na porządku dziennym są sytuacje, gdy model uznany za wygodny przez jedną osobę zostanie oceniony jako niewygodny przez drugą.

Zamknięte, otwarte czy półotwarte

Słuchawki zamknięte

Słuchawki półotwarte

Słuchawki otwarte

Słuchawki zamknięte mają szczelną obudowę, natomiast słuchawki otwarte mają obudowę o ażurowej konstrukcji. Słuchawki półotwarte to wariant pośredni - mają fragmenty ażurowe, ale nie przepuszczają dźwięku tak swobodnie. Zazwyczaj przy oględzinach można łatwo ustalić kiedy mamy do czynienia ze słuchawkami zamkniętymi. Rozróżnienie otwartych i półotwartych bywa trudniejsze. Półotwarte mogą mieć mniejszą powierzchnę ażurową niż słuchawki otwarte, ale czasami mają dużą powierzchnię ażurową i różnica nie jest od razu oczywista.

Szczelna obudowa utrudnia wydostawanie się na zewnątrz dźwięku generowanego przez membrany słuchawek i zarazem chroni też przed przedostawaniem się do uszu dźwięku z zewnątrz. W przypadku słuchawek otwartych jest dokładnie odwrotnie, dźwięk swobodnie przepływa w obie strony. Słuchawki otwarte generalnie nie nadają się do hałaśliwych miejsc, bo odgłosy z zewnątrz będą zakłócały odsłuch. A ze względu na to, że słuchawki otwarte swobodnie promieniują na zewnątrz, będą one wyraźnie słyszane przez osoby w pobliżu. Natomiast duże zamknięte słuchawki to klasyka w niektórych zastosowaniach profesjonalnych, zwłaszcza tam gdzie trzeba pracować w hałaśliwym otoczeniu.

Poziom izolacji to nie jedyna ważna różnica pomiędzy słuchawkami otwartymi a zamkniętymi. Otwarte słuchawki nie tylko lepiej przepuszczają dźwięk, ale również ciepło. Tak więc można liczyć, że w otwartych słuchawkach uszy będą się mniej nagrzewać.

No i są też różnice dotyczące samej emisji dźwięku. W słuchawkach otwartych membrana porusza się swobodniej, nie musi sprężać powietrza w małej zamkniętej komorze nausznika. W słuchawkach zamkniętych promieniowanie tylnej strony membrany tworzy też nieporządane odbicia, które w lepszych modelach są silnie stłumione. Wspomniane różnice akustyczne powodują, że generalnie w słuchawkach zamkniętych łatwiej uzyskać obfity bas, no ale obfitość nie jest równoznaczna z wyższą jakością. Poza tym dla reprodukcji basu istotna jest szczelność przylegania słuchawek, a więc mogą występować indywidualne różnice w ocenie, zależne od kształtu głowy i kształtu uszu. O ile niektórzy uważają, że skromniejszy bas jest wadą słuchawek otwartych, to panuje dość powszechna zgodność, że w pozostałych aspektach słuchawki otwarte czy ewentualnie półotwarte mają przewagę.

Jeśli szukamy słuchawek do użytku w domu i nie mamy potrzeby izolacji od otoczenia, a zależy nam na jak najlepszej jakości dźwięku oraz jak najlepszym komforcie noszenia, to w pierwszej kolejności trzeba się zainteresować słuchawkami wokółusznymi, otwartymi lub półotwartymi.

Aktywna redukcja hałasu

Słuchawki z aktywną redukcją hałasu dodatkowo generują dźwięk, który jest odwrotnością dźwięku docierającego z zewnatrz. Gdyby tego typu system działał idealnie to sumowanie dwóch sygnałów będących wzajemnie swoją odwrotnością dało by w wyniku zero. Aktywna redukcja hałasu oczywiście nie jest idealna i nie działa aż tak skutecznie, ale jednak działa i faktycznie pozwala wyraźnie zredukować wpływ dźwięków z zewnątrz. Stosując aktywną redukcję hałasu nie trzeba zapewniać dużej szczelności zamknięcia całego ucha czy kanału usznego, co ułatwia wykonanie słuchawek wygodnych w noszeniu. Zakres zastosowań i uzyskiwane korzyści są poniekąd oczywiste. Ale jest też i druga strona medalu.

Aktywne układy potrzebują zasilania, a więc konieczne jest ładowanie baterii. Chociaż odbywa się to często kosztem wygody noszenia, to jednak przy pomocy konwencjonalnych rozwiązań (modele dokanałowe czy zamknięte wokółuszne) też można uzyskać wysoki poziom izolacji. Słuchawki z aktywną redukcją hałasu są po prostu droższe od zbliżonych jakościowo słuchawek bez tego systemu. Można za podobną cenę nabyć słuchawki konwencjonalne, które w cichym otoczeniu będą grały lepiej. Zresztą w cichym otoczeniu efekt działania aktywnej redukcji hałasu może być odbierany jako pogorszenie dźwięku. No i oprócz tego niektórzy słuchacze narzekają na uboczne efekty aktywnej redukcji hałasu - mogą objawić się jako wrażenie lekkiego ciśnienia w uszach czy też jako dyskomfort przypominający nudności.

Ważne szczegóły - kable i inne detale użytkowe

Dużego znaczenie mogą nabrać drobne z pozoru detale, jak choćby kabel. Po pierwsze przy współpracy z wieloma urządzeniami przenośnymi potrzebne jest sterowanie z pilota umieszczonego na kablu - sterowanie takie musi być kompatybilne z naszymi urządzeniami. Długość przewodu, sposób jego prowadzenia, podatność na splątanie to kolejne aspekty, które czasami są ważne, a czasami pomijalne.

Warto też zwrócić uwagę na pałąk (tam gdzie występuje). Pałąk nie powinien uwierać. Regulacja pałąka powinna być wygodna, a ustawiony rozstaw nauszników nie powinien się zbyt łatwo zmieniać przy normalnym użytkowaniu. Stosowane są też systemy automatycznego dopasowania pałąka do głowy. Nie wszyscy użytkownicy jednakowo odbierają komfort użytkowania tego typu rozwiązań. Sztywny pałąk może zbyt mocno dociskać nauszniki. Wiotki pałąk może z kolei powodować, że słuchawki będą się zbyt łatwo przemieszczać na głowie. Przy dłuższym użytkowaniu te sprawy mają duże znaczenie.

Pewne elementy słuchawek ulegają naturalnemu zużyciu, inne można nawet zgubić. Dotyczy to zwłaszcza poduszek, kabli, wkładek dousznych, przejściówek i przeźroczystych akustycznie gąbek/tkanin odgradzających uszy od przetworników. W zdecydowanej większości przypadków tego typu usterki da się naprawić. Niektóre kable, wkładki douszne czy poduszki można bez problemu kupić, choć ceny elementów od oryginalnych producentów bywają nieprzyzwoicie wysokie. Wiele drobnych usterek mogą usunąć wyspecjalizowane serwisy, a i domowymi sposobami też daje się wykonać sporo napraw.

Parametry

W specyfikacjach słuchawek podawane jest zwykle pasmo przenoszenia. W praktyce nie ma to dla nas istotnego znaczenia. Na podstawie pasma przenoszenia nie będziemy w stanie przewidzieć ani charakteru, ani jakości brzmienia słuchawek - tak więc można spokojnie zignorować te liczby.

Umiarkowaną przydatość ma też podawany nieraz poziom zniekształceń (THD). Tam, gdzie różnica jest wyraźna, faktycznie można oczekiwać, że model z mniejszymi zniekształceniami zapewni wyższą jakość brzmienia. No ale parametr ten nie jest zawsze publikowany. Poza tym samo porównanie cen zazwyczaj da nam pewne wskazówki dotyczące jakości słuchawek zanim dojdziemy do analizy poziomu zniekształceń.

Bardzo ważnym parametrem jest impedancja. Typowe impedancje słuchawek zaczynają się od kilkunastu omów, a kończą na kilkuset omach. Często spotykana jest impedancja 32Ω. Wielkość impedancji jest przede wszystkim wskazówką do właściwego dopasowania słuchawek i wzmacniacza. Z jednej strony mniejsza impedancja jest o tyle korzystniejsza, że ułatwi nam uzyskanie maksymalnej głośności jaką rzeczywiście jest w stanie zapewnić podłączony wzmacniacz słuchawkowy. Z drugiej strony wzmacniacz słuchawkowy nie powinien pracować z impedancją mniejszą niż został do tego zaprojektowany.

Maksymalny SPL podawany w dB powinien dać dobrą orientację jak głośno mogą zagrać nasze słuchawki. Pamiętajmy jednak, że zbyt głośne słuchanie z czasem prowadzi do ubytków słuchu. A jeśli zależy nam na wysokim poziomie maksymalnego SPL to pamiętajmy by sprawdzić nie tylko same słuchawki, ale też możliwości wzmacniacza słuchawkowego.

Nie mniej istotna jest też czułość podawana w dB/mW. Jest to parametr pokrewny efektywności kolumn, ale mierzony inaczej i podawany w innych jednostkach (w obu przypadkach mamy decybele, ale jednak nie te same). Wysoka czułość oznacza, że słuchawki sprawnie przetwarzają energię elektryczną na dźwięk, czyli innymi słowy potrzebują mniej mocy ze wzmacniacza by zapewnić określoną głośność.

Wreszcie moc podawana w mW. Nadwyżka mocy oczywiście niczemu nie szkodzi, choć tak jak przy maksymalnym SPL jeszcze raz przypominamy o zagrożeniach związanych ze zbyt głośnym słuchaniem. Natomiast kiedy będziemy dopasowywać moc słuchawek do mocy wzmacniacza słuchawkowego to koniecznie trzeba też brać pod uwagę wspomnianą wcześniej impedancję. Moc dostępna ze wzmacniacza słuchawkowego nie jest wartością stałą w każdych warunkach, ale jest w dużej mierze zależna od impedancji podłączonych słuchawek.

* * * * * * * * * * * * * * *

Przedstawiony powyżej zestaw informacji oczywiście jest wybiórczy. Nie zajmowaliśmy się takimi aspektami jak rodzaje przetworników (dynamiczne, armaturowe, elektrostatyczne, AMT. itd.), czy jak słuchawki bezprzewodowe. Pominęliśmy mniej popularne rozwiązania konstrukcyjne, czy pewne zastosowania niszowe (są choćby takie słuchawki, w których można pływać). Jeśli temat Państwa zainteresuje, to oczywiście jest jeszcze wiele zagadnień, które warto poznać.