Jak ustawić kolumny - podstawowe zasady
Ustawienie kolumn można rozpatrywać na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze pod kątem wyboru rodzaju konfiguracji (wzdłuż, w poprzek, po skosie), a po drugie pod kątem optymalizacji położenia w ramach wybranej koncepcji. Tu zajmiemy się sprawą optymalizacji położenia kiedy koncepcja jest już wybrana. Oba zagadnienia są zresztą ściśle związane ze sobą i może się zdarzyć tak, że niepowodzenie optymalizacji w ramach wybranej koncepcji skłoni nas do zmiany ustawienia na zupełnie inne.
Ambitniejsze porady dotyczące optymalizacji ustawienia kolumn i miejsca dla słuchacza zwykle wymagają zastosowania dość skomplikowanych procedur, długotrwałych eksperymentów, dokładnych pomiarów geometrycznych, czy nawet pomiarów akustycznych. Jednak większość użytkowników sprzętu audio nie zalicza się do grona audiofili gotowych na poświęcenia i nie ma ochoty, wiedzy, ani tym bardziej sprzętu pomiarowego do przeprowadzenia precyzyjnej optymalizacji ustawienia. Podajemy więc zestaw podstawowych, łatwych w zastosowaniu porad dotyczących wyboru miejsca dla kolumn i miejsca odsłuchu. Wdrożenie tych porad w życie powinno uchronić przed najgorszymi błędami i przed zmarnowaniem potencjału sprzętu przez złe ustawienie. Dla czytelników o wyższych wymaganiach polecamy jednak inne artykuły omawiające temat dokładniej.
1. Zadbajcie o symetrię pracy kolumn. Nie oznacza to, że cały pokój, jego wystrój i ustawienie systemu audio musi być symetryczne w ścisłym znaczeniu tego słowa. Chodzi o to aby obydwie kolumny pracowały w podobnych warunkach akustycznych. Jeżeli odległości kolumn od ścian są duże (rzędu 1,5m lub więcej), to ich zróżnicowanie dla lewej i prawej kolumny nie powinno przeszkadzać, a nawet może być korzystne. Ale kiedy odległości od ścian są mniejsze, to powinny być bardzo podobne lub wręcz takie same dla obu kolumn. Nie jest wskazne żeby jedna kolumna stała 50cm od swojej bocznej ściany, a druga 90cm od swojej bocznej ściany. Nie jest też wskazane by ściany w pobliżu kolumn różniły się mocno swoimi właściwościami - na przykład jedna kolumna przy ścianie twardej, a druga przy gęstych kotarach. Duży mebel, roślina czy sprzęt w pobliżu jednej z kolumn też może zaburzyć symetrię. Złamanie zasady symetrii może poważnie pogorszyć stereofonię. Tworzenie obrazu stereofonicznego opiera się bowiem na jednakowym odtwarzaniu sygnałów z obydwu kanałów.
2. Zadbajcie o symetrię otoczenia miejsca odsłuchu. Analogicznie jak dla kolumn, także dla miejsca odsłuchu potrzebna jest symetria akustyczna bezpośredniego otoczenia, tak aby kształt, wystrój i wyposażenie pokoju nie powodowały silnego zróżnicowania dźwięków odbitych docierających do lewego i prawego ucha.
3. Unikajcie najgorszych położeń kolumn i słuchacza. W typowych pomieszczeniach istnieją miejsca szczególnie niekorzystne pod wzgledem akustycznym. Jak je znaleźć? Trudno to przewidzieć w pokojach o nieregularnych kształtach. W prostopadłościennych pokojach chodzi zwłaszcza o ustawienia w 1/2 lub w 1/4 wymiaru pomieszczenia. Reguła odnosi się tak samo do długości, szerokości jak i wysokości pokoju. Oczywiście od razu nasuwa się pytanie, co z typowym położeniem miejsca odsłuchu znajdującym się dokładnie w połowie szerokości pokoju. Bardzo często jest to kompromis, z którym po prostu trzeba się pogodzić i nie ma sensu nad tym ubolewać. Najgorsze miejsca można znaleźć w kilka minut używając zwykłej miary. Następnie należy dopilnować aby w tych miejscach nie znajdowała się ani głowa słuchacza, ani centra głośników basowych Waszych kolumn. Przykładowo w pokoju o długości 6 metrów nie należy ustawiać kolumn 1,5 metra od ściany przedniej, a miejsca odsłuchu 1,5 metra od ściany tylnej. Takie ustawienie spowoduje słyszalne pogorszenie jakości basu. Dopilnujcie aby zachować co najmniej kilkanaście centymetrów odległości od tych najgorszych miejsc.
4. Nie ustawiajcie zwykłych kolumn w narożnikach. Od tej reguły są wyjątki w postaci subwooferów oraz nielicznych kolumn specjalnie zaprojektowanych do pracy w narożniku. Natomiast tradycyjne kolumny bardzo źle znoszą takie ustawienie.
5. Zachowajcie minimalne odległości od ścian. Niektóre kolumny są zaprojektowane do ustawienia bezpośrednio przy ścianie tylnej lub wręcz do zabudowy w ścianie. Jeśli macie do czynienia z takim modelem, producent powinien to jasno opisać w instrukcji obsługi. We wszystkich pozostałych przypadkach starajcie się jednak zachować zasadę, że zarówno głośniki jaki głowa słuchacza powinny być co najmniej o kilkadziesiąt centymetrów oddalone od ścian czy większych sprzętów. 50-60cm należy traktować jako wartość minimalną.
6. Ustawcie kolumny na odpowiedniej wysokości. Najpierw dla porządku przypomnijmy dość oczywistą zasadę, że wysokość ustawienia obydwu kolumn powinna być taka sama. Kolumny podłogowe generalnie ustawiamy na podłodze ufając, że producent faktycznie prawidłowo zaprojektował zestawy do takiego sposobu użytkowania. Z reguły to zaufanie jest uzasadnione, ale niestety zdarzają się wyjątki. W pozostałych przypadkach, jeśli producent kolumn nie podaje w instrukcji obsługi innych zaleceń, postarajcie się aby głośnik wysokotonowy znalazł się na wysokości uszu słuchacza. Jak duża jest tolerancja w tym względzie? Kilkanaście centymetrów odchylenia najczęściej jest dopuszczalne, ale nie traktujcie tego jako reguły nadającej się do zastosowania. Zamiast stosować reguły teoretyczne, zdecydowanie lepiej będzie sprawdzić skutki zmiany wysokości kolumn względem uszu słuchacza praktycznie. Jest to jeden z najprostszych eksperymentów jakie można wykonać, a więc na pewno wszyscy sobie z tym poradzą. Wystarczy się nieco pochylić lub lekko podnieść i obserwować jak zmienia się dźwięk dobiegający z kolumn. Efekty zmiany wysokości słuchacza względem kolumn są łatwe do wychwycenia nawet dla nowicjuszy. A jeśli przy tego typu zmianach położenia nie dostrzegacie zmian dźwięku oznacza to, że kolumny mają w sprawdzanym przez Was zakresie równomierną charakterystyke kierunkową. W ten sposób bez trudu zorientujemy się czy nie popełniliśmy błędu. Metoda praktyczna jest dużo lepsza od teoretycznej, bo zachowanie kolumn jest różne. Zależnie od konstrukcji zestawów zmiany mogą być symetryczne niezależnie czy odchylimy się w górę czy w dół, ale w wielu kolumnach inne będzie zachowanie gdy przeniesiemy pozycję odsłuchu powyżej, a inne gdy poniżej osi głośnika wysokotonowego. Z tego względu nie ma możliwości abyśmy podali tu jednoznaczne zalecenia, z których mogli byście Państwo zawsze korzystać.
7. Ustawcie kolumny i miejsce odsłuchu w postaci trójkąta równobocznego. Odległość pomiędzy centrami głośników będzie z reguły mieściła się w zakresie od około 1,8 do 2,5m. Mniejsze kolumny w małych pokojach czasami mogą być ustawione bliżej siebie. Z kolei w bardzo dużych pokojach właściwe może być nieco szersze rozstawienie. Bardzo mało prawdopodobne aby prawidłowo ustawione kolumny były bliżej niż 1,5 metra (nawet w małych pokojach) bądź dalej niż 3m (nawet w bardzo dużych pokojach). A odległość słuchacza od kolumn zazwyczaj dobrze będzie wybrać w przedziale 120%-150% odległości pomiędzy kolumnami. Oczywiście odległość słuchacza od obu kolumn powinna być taka sama.
8. Skierujcie kolumny na miejsce odsłuchu. Często można spotkać inne zalecenia dotyczące skierowania osi głośników. Wiele osób jako wariant bazowy przyjmuje ustawienie kolumn na wprost. Wbrew tym sugestiom, radzimy jednak jako wariant podstawowy przyjąć ustawienie z osiami skierowanymi na miejsce odsłuchu. Przy poważnej optymalizacji kierunek osi należy dobrać eksperymentalnie, tak by uzyskać najlepszą stereofonię. Optimum jest zależne zarówno od kolumn jak i od pomieszczenia. Wariant z osiami skierowanymi bezpośrednio na słuchacza zwykle jest jednak najlepszy, albo przynajmniej zbliżony do optimum. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji gdy odległości kolumn od ścian bocznych są umiarkowane.
9. Postarajcie się o swobodną przestrzeń pomiedzy kolumnami a miejscem odsłuchu. Po prostu nie ustawiajcie mebli, roślin ani innych sprzętów pomiędzy zestawami głośnikowymi a miejscem odsłuchu.
W późniejszym terminie artykuł zostanie uzupełniony o ilustracje do tekstu.
